Nieuws: Schudden aan de stamboom

Blogbericht nummer vijftig vandaag, en we hebben groot nieuws. Een nieuwe studie heeft vorige maand de hele stamboom van de dinosariërs overhoop gegooid.

Tot nu toe hebben we de dino's altijd in twee groepen onderverdeeld. Ik heb ze eerder op dit blog simpelweg "Groep A" en "Groep B" genoemd, omdat ik u, trouwe lezer, niet wilde vervelen met moeilijke woorden, maar nu ontkom ik er niet aan om het beestje bij de naam te noemen.

We verdelen dino's in twee groepen op basis van de vorm van hun heup. De saurischiërs - hagedis-heupen- hebben een schaambeen dat naar voren staat, net als bij een hagedis. Bij deze groep horen de suaropoden (langnekken) en de theropoden (vleeseters). Bij de ornithischiërs - vogel-heupen - staat dit bot meer naar achteren, zoals bij een vogel. Alle ornithischiërs zijn planteneters. Bij de ornithischiërs horen onder andere de stegosauriërs, ankylosauriers, ceratopsiden en iguanodonten.

De "oude situatie". Het verschil zit hem vooral in de vorm van het schaambeen (pubis).

De laatste jaren werd duidelijk dat de benaming van deze groepen niet heel gelukkig was. Met name bij de theropoden vind je allerlei dieren bij wie het schaambeen juist naar achter is komen te staan. Bij de therizinosauriërs - een heel merkwaardige groep plantenetende theropoden - is dit bijvoorbeeld het geval, waardoor men jarenlang niet begreep wat voor dino's het nu eigenlijk waren. Ook bij de vogels is dit zo. Inderdaad, vogels zijn theropoden en horen dus feitelijk bij de hagedis-heupen en niet bij de vogel-heupen!

De "oude situatie"

Naast de heupen zijn er wel andere manieren waarin ornitischiërs en saurischiërs van elkaar verschillen. Zo beschikken saurischiërs over een uitgebreid en fascinerend systeem van luchtzakken en holle botten - iets wat ze delen met de pterosauriërs, maar niet met ornithischiërs. Ornithischiërs hebben over het algemeen een snavel en een flinke batterij kiezen, iets wat saurischiërs (behalve vogels - geen kiezen maar wel een snavel) niet hebben.

Enfin, een nieuwe studie heeft deze oude tweedeling op losse schroeven gezet.

Het is moeilijk om op basis van latere dinosauriërs, in al hun diversiteit, te bepalen wie nu precies familie is van wie. Om daar achter te komen, moet je terug in de tijd gaan en zien te ontdekken hoe hun vooruders eruit zagen en hoe deze zich tot elkaar verhielden. Dat is geen makkelijke taak, want een hoop van de allervroegste dino's die we kennen lijken allemaal frustrerend veel op elkaar. Eoraptor, Eocursor, Eodromaeus, Fabrosaurus, Marasuchus, het is moeilijk te zeggen waar in de grote dinostamboom ze precies thuishoren. En ze vormen altijd maar een déél van het geheel. Het fossielenbestand is altijd incompleet. Het is alsof je een puzzel probeert te leggen waarvan meer dan de helft van de stukjes ontbreekt.

Demonstratie hoe ingewikkeld dit werk is. Afbeelding: Brian Engh.

Toch hebben Matt Baron, David Norman en Paul Barrett precies dit geprobeerd. Ze hebben een database aangelegd met alle fossielen van de allervroegste dino's en proto-dino's, en precies in kaart gebracht waar en hoe deze van elkaar verschillen. Hun conclusie: De theropoden, de vleeseters die samen met de sauropoden altijd in de groep "saurischia" zijn geplaatst, lijken nauwer verwant te zijn aan de ornithischiërs dan aan de sauropoden. Als dat zo is, is "saurischia" geen geldige groep.

De situatie volgens Baron et al.

In plaats daarvan zou je dino's kunnen verdelen in enerzijds de sauropodomorfen - sauropoden en hun voorlopers - en anderzijds de ornithoscelida - de theropoden en de ornithischiërs. De ornithischiërs blijven in deze situatie bestaan, maar als subgroep van de ornithoscelida.

Uiteraard is deze conclusie niet zonder tegenstanders. Zodra er nieuwe fossielen opduiken van de allervroegste dino's zou de stamboom zomaar weer anders kunnen worden. Maar Baron en de anderen hebben wel laten zien dat de klassieke manier waarop we dino's altijd in tweeën hebben verdeeld niet per sé juist hoeft te zijn. En dat kan weer verstrekkende gevolgen hebben voor hoe we denken over eigenschappen die we verwachten aan te treffen bij dino's. Wordt ongetwijfeld vervolgd.

Meer lezen?
https://blogs.scientificamerican.com/tetrapod-zoology/ornithoscelida-rises-a-new-family-tree-for-dinosaurs/
https://pickingbones2.wordpress.com/2017/03/26/first-blog-post/
http://www.nature.com/nature/journal/v543/n7646/full/nature21700.html
https://phys.org/news/2017-03-roots-dinosaur-family-tree.html