Hoe slim zijn dino's?

Ik heb het al een paar keer zijdelings gehad over de intelligentie van dino's. Vandaag wil ik daar eens wat dieper op ingaan. Wat weten we over de intelligentie van dino's?

Een scan van T. rex' hersenpan.

Door het werk van bioloog Frans de Waal en anderen komen we er de laatste tientallen jaren achter dat intelligentie niet alleen aan mensen is voorbehouden. Apen, dolfijnen, vogels en zelfs inktvissen blijken, ieder op hun eigen manier - in staat om veel complexere problemen op te lossen dan voorheen gedacht. Ze gebruiken werktuigen, lossen puzzels op, werken samen en kunnen soms leren met mensen te communiceren. Sommige dieren vertonen zelfs de evolutionaire beginselen van wat je "moraliteit" zou kunnen noemen.


Het probleem is dat we eigenlijk niet zo goed weten wat intelligentie precies is. We hebben alleen een globaal, intuïtief idee. Je moet problemen kunnen oplossen, hoe complexer hoe slimmer. Maar wat voor problemen? Een dolfijn is geen ster in hogere wiskunde of literatuurkritiek, maar kan wel complexe aanvallen op visscholen coördineren. Is het één slimmer dan het ander? We komen er bij mensen soms al nauwelijks uit.

De janboerenfluitjesmanier is gewoon domweg de grootte van de hersenen vergelijken met de grootte van het hele beest. De grootte van de hersenen vertelt zeker niet het hele verhaal, maar geeft in ieder geval een soort meetbare indicatie.

Iguanodon heeft aardig wat ruimte tussen de oren

En wat blijkt? De meeste dino's hadden vrij kleine hersenen in verhouding tot de rest van hun lichaam, zeker in vergelijking met zoogdieren. Maakt dat ze dom? Niet per sé. Je gebruikt je hersenen niet alleen maar om na te denken. Eén mogelijke verklaring voor de kleinere hersenen van dino's heeft te maken met hun stofwisseling; die is veel langzamer en energiezuiniger dan bij zoogdieren. Dat zou samen kunnen hangen met compactere hersenen; hetzelfde geldt voor reptielen.

De hersenen van een kat nemen veel meer ruimte in beslag dan die van een dino

Dino's zijn precies zo slim als ze moeten zijn om als dino te overleven. De evolutie heeft hen, in grote meerderheid, niet slimmer gemaakt. Dat is makkelijk te verklaren. In deze post zei ik al dat ieder lichaamsdeel een investering is. Dat geldt zeker voor hersenen, die heel veel energie vragen. Waarom zou een dino veel tijd en energie steken in grote hersenen - die hij niet nodig heeft - die hij anders in lichaamsgrootte en bewapening kan steken?

Twee dino's wil ik uitlichten hier. De eerste is Stegosaurus. In dinoboeken lees je vaak dat de hersenen van Stegosaurus - een kolos van 9 meter - niet groter zijn dan een walnoot. Het zou zo erg zijn dat men een tijdje dacht dat een holte in de ruggengraat van Stegosaurus vast en zeker de plek zou zijn waar zich een tweede brein bevond, omdat het arme beest aan één niet genoeg zou hebben.

Volgens Othniel Marsh denkt Stegosaurus met zijn kont.

Dat is allemaal schromelijk overdreven. De hersenen van Stegoaurus zijn ongeveer zo groot als die van een hond. Het moge duidelijk zijn dat Stegosaurus geen intellectueel was, maar hij had gewoon de hersengrootte die hij nodig had. En die holte in de ruggengraat? De functie daarvan is nog onbekend, maar een tweede brein was het zeker niet. Geen enkel gewerveld dier heeft twee breinen.

De tweede is Velociraptor, dat beest dat dankzij Jurassic Park een reputatie van een hoge intelligentie heeft (die ze natuurlijk extra gevaarlijk maakt). De relatieve hersengrootte van Velociraptor is vergelijkbaar met die van een gemiddelde moderne vogel; een kip, of een struisvogel. Deze vogels zijn in staat tot sociaal gedrag, maar kunnen geen complexe puzzels oplossen. Jurassic Park heeft de boel dus overdreven, maar dat mag inmiddels geen verassing meer heten.

Vleeseters hebben grotere hersenen dan planteneters.

De dino's met de relatief grootste hersenen zijn Troodon en zijn familieleden. Ook T. rex doet het goed, in vergelijking met andere grote vleeseters. Allebei hebben ze grote ogen en scherpe zintuigen; waarschijnlijk hangt de grootte van hun hersenen hiermee samen. Het is ook niet verwonderlijk dat juist de slimste dino's degene zijn die het nauwst verwant zijn aan vogels. De allerslimste dino's leven waarschijnlijk nu: het zijn kraaien en papegaaien, slimme vogels die werktuigen gebruiken en puzzels oplossen.

Meer lezen?
http://www.smithsonianmag.com/science-nature/the-double-dinosaur-brain-myth-12155823/
https://www.theguardian.com/science/2009/feb/08/dinosaurs-intelligence-brain-size
http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2016/05/how-animals-think/476364/.
https://www.cnet.com/news/watch-a-wild-crow-tackle-a-complex-eight-step-puzzle/