Trix en het geslacht van een dinosaurus

Over een paar dagen komt ze: Trix de Trex, één van de grootste en meest complete skeletten van een Tyrannosaurus rex, naar Naturalis in Leiden. Ik ben door de jaren heen een paar keer in Naturalis geweest, en ik ga binnenkort zeker weer. Verwacht te zijner tijd een verslag op deze plaats.

Bron: Naturalis

Eén ding valt me op aan de berichtgeving over Trix: overal wordt gezegd dat het een vrouwtje is, van ongeveer dertig jaar. Dat laatste geloof ik wel, maar hoe bepaal je in vredesnaam het geslacht van zo'n beest als je alleen maar gefossiliseerde botten hebt? Dat kan toch niet makkelijk zijn.



Als je een geraamte van een mens hebt, is het verschil tussen man en vrouw duidelijk te zien. Het heupbeen van een man ziet er heel anders uit dan dat van een vrouw. Die laatste is veel breder; ze moet er een baby tussendoor kunnen persen. Kan je dat verschil bij een groot, eierleggend beest als T. rex ook zien?

Links: man, rechts: vrouw

Veel bekende T. rex-skeletten hebben een naam. Je hebt bijvoorbeeld Stan in South Dakota, Sue in Chicago, Jane in Rockford en Tristan in Berlijn. Of ze jongens- of meisjesnamen hebben zegt helemaal niets over hun daadwerkelijke geslacht: De eerste drie zijn vernoemd naar hun ontdekkers, Tristan naar de zoon van de koper. Sue is de grootste en meest complete T. rex van allemaal; ze wordt altijd "zij" genoemd, maar we hebben nog steeds geen idee of het een mannetje of vrouwtje is.

Sue in Chicago. Bron: Wikimedia Commons

Waarom denken ze bij Naturalis dat ze het wel weten? Nou ja, ze weten het niet echt 100% zeker; op de website noemen ze Trix "waarschijnlijk vrouwelijk". Maar dat is wel ergens op gebaseerd. Allereerst: de lichaamsbouw van Trix is vrij fors en robuust. Er zijn robuustere en slankere varianten van T. rex bekend. De consensus lijkt te zijn dat de forsere exemplaren de vrouwtjes zijn. Het verschil zit hem dus niet alleen in de breedte van de heupen; de vrouwtjes zijn sowieso groter. Bij roofvogels en uilen is dat ook het geval. Misschien zijn bij deze soort de vrouwtjes de baas, net als bij hyena's.

Noem je me dik?

Ik vind dit argument niet heel sterk. Je kunt ook op andere manieren verklaren waarom de ene Rex robuuster is dan de andere. Er is een hoopvollere manier om het geslacht van een dino te bepalen. Aanleiding hiervoor is de aanwezigheid van verkalkingen in het dijbeen bij bepaalde exemplaren van T. rex. Vogels - moderne dinosauriërs - gebruiken hun dijbeen als opslagplaats voor extra calcium. Het calcium wordt gebruikt voor het maken van eieren. De eierschaal is van calcium gemaakt, en het materiaal daarvoor wordt dus in het bot opgeslagen en opgebruikt zodra de vogel haar ei maakt. Dit vind je uiteraard alleen maar bij zwangere vrouwtjes. Een Rex met sterk verkalkte dijbeenderen zou dus heel goed een zwanger vrouwtje kunnen zijn. Ik heb nergens kunnen vinden of Naturalis deze methode heeft gebruikt voor het bepalen van Trix' geslacht.

Boven: Het dijbeen van een kip. Het lichtroze deel (aangeduid met "MB") is extra verkalkt, en wordt uiteindelijk eierschaal.
Onder: Het dijbeen van T. rex. Hier is het lichtbruine deel extra verkalkt (ook aangeduid met "MB").

Een derde methode dan: Bij krokodillen - verre neven van de dino's - zie je een verschil in de staartwervels. Bij vrouwtjes zijn de staartwervels aan het begin van de staart wat korter. Zo ontstaat er meer ruimte bij de kont, wat helpt bij het eieren leggen. Dit verschil kun je ook bij T. rex zien.

De staartbotjes van een vrouwtjeskrokodil staan minder ver naar beneden dan die van een mannetje.

Deze methodes zijn allemaal verre van waterdicht. We zullen het geslacht van een miljoenen jaren oud beest wellicht nooit zeker weten. Het is niet anders! Paleontologie blijft een bijzondere vorm van wetenschap, waarbij echt definitief bewijs heel zeldzaam is en je soms een beroep moet doen op geïnformeerde speculatie. Op dit moment is het iets waarschijnlijker dat Trix (net als Sue, trouwens) inderdaad een vrouwtje is. Daar moeten we het dan maar mee doen.
Meer lezen?
https://t-rex.naturalis.nl/Trix/523439.aspx?t=De+wetenschap+achter+T.+rex
http://tientjevoortrex.naturalis.nl/nl/rexpedia/Trex-infosnacks/mevrouw-en-meneer-t-rex/
http://news.nationalgeographic.com/news/2005/06/0602_050602_dino_sex.html
http://dinosaurs.about.com/od/dailylifeofadinosaur/a/dinosexing.htm
http://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geology/dinosaur-fossil-male-female1.htm
http://www.scientificamerican.com/article/how-do-paleontologists-de/
http://mentalfloss.com/article/51227/can-we-determine-sex-dinosaur