Groot, groter, grootst

Welke dino is het grootst? Ga naar Naturalis (nadat ze verbouwd hebben, tenminste) en word daar geconfronteerd met het reusachtige geraamte van Camarasaurus.

Bron: Naturalis

Het is zonder twijfel een kolos, zeker als je gewend bent olifanten en giraffen "groot" te noemen. En toch is deze Camarasaurus met 15 meter heel bescheiden voor een sauropode. Nee, dan Berlijn! Daar hebben ze een volledig skelet van Giraffatitan (voorheen Brachiosaurus *) van meer dan 25 meter; het grootste complete dinosaurusskelet ooit gevonden.

Dinoplaatjes! Deel 3: Return of the Dinolplaatjes

Dinoplaatjes!

Boven: een vooraanstaand wetenschapper met meerdere publicaties in gerenommeerde tijdschriften.

We komen aan het einde van mijn stapeltje dinoplaatjes, en weet je wat me opvalt? Er is bijna geen dino meer te bekennen. We hebben de dino's zelf aan het begin gehad: zie hier deel 1 en deel 2. De serie besteedt naar het einde toe vooral veel ruimte aan tekst en uitleg over paleontologie, gedragsbiologie en techniek. Ja, u hoort het goed. We verlaten de door Nobu Tamura tot leven gebrachte oerwereld en duiken de wetenschap in!

Trix update: David Hone & The Rex Files

Je weet het inmiddels wel. Ik heb een 12 meter lang stokpaardje op dit blog: Trix, en dan in het bijzonder haar (?) geslacht. Ik heb er al drie keer over geschreven, en dat doe ik nu lekker weer. Zie hier deel 1, deel 2 en deel 3. Lees die, anders snap je hier niets van.

Trix geeft haar geheimen niet gemakkelijk prijs.

De korte versie: ik ben sceptisch over de manier waarop Naturalis het geslacht van Trix heeft vastgesteld. Trix wordt overal gepresenteerd als een vrouwtje, en ik vind de argumentatie daarachter erg mager. Ik zegt het maar alvast: mijn vertrouwen is in de tussentijd niet toegenomen.

Waar of niet waar: Jagen raptors in groepen?

Ze komen nooit alleen.

Pas op: naaktheid

In alle Jurassic Park-films jagen de sluwe Velociraptors in groepjes. Ze coördineren hun aanvallen, zetten vallen en maken gebruik van afleidingsmanoeuvres. Met een flinke groep zouden ze in staat zijn om een veel grotere prooi neer te halen.

Eerlijk is eerlijk: die JP-raptors slaan nergens op. We weten dat de échte Velociraptor zo groot was als een hond en bovendien bedekt was met vogelveren. Raptors (of dromaeosauriërs) horen bij de meest vogelachtige dino's van allemaal; ze hebben zelfs grote vleugels (al kunnen ze niet vliegen). Die naakte, grote, boosaardige hagedissen uit de films zijn fictie. Maar is hun sluwe groepsgedrag ook fictie?

Dinoplaatjes! Deel 2: The Dinoplaatjes Strike Back

Dinoplaatjes!

Welkom bij deel twee van mijn terugblik op de beruchte AH-dinoplaatjes! Hier is deel één, voor wie het gemist heeft.

Vandaag: een doldwaze mix van sensatie, merkwaardige keuzes, Freek-ismen en oprechte pogingen tot serieuze wetenschapseducatie. 

Maar ze zijn niet eng!

"Science ruined dinosaurs."

Ruined FOREVER!!!!!111

Het model van Psittacosaurus dat ik de vorige keer besprak heeft nogal wat losgemaakt. Niet iedereen kan het waarderen dat het beestje er zo sullig, schattig en vooral ongevaarlijk uitziet.

Uitgelicht: Wat is een Spinosaurus?

Spinosaurus is in de laatste vijftien jaar uitgegroeid tot één van de beroemdste dinosauriërs. Dat heeft vooral te maken met dit moment.

Auw. Mijn nek, en mijn kindertijd!

Ja, Spinosaurus was die roekeloze onverlaat die in Jurassic Park 3 (2001) groter, sterker en stoerder blijkt te wezen dan T. rex, die voor slome aaseter moet spelen. De reusachtige vleeseter met de krokodillensnuit en het zeil op de rug blijft de hele film lang een bedreiging. Hij bijt een vliegtuig in twee, breekt dwars door een groot hek heen en valt aan vanuit het diepe water. Een vleeseter, groter dan T. rex! En hij kan nog zwemmen ook! Stel je voor!

Voor alle duidelijkheid: T. rex leefde tientallen miljoenen later dan Spinosaurus, en bovendien op een ander continent. Maar ja, het is waar: Spinosaurus is groter dan T. rex. Hij is zelfs de grootste van alle carnivore dinosauriërs; waar T. rex maximaal 12 meter lang wordt, haalt Spinosaurus met gemak 16 meter. Maar is Spinosaurus echt het vraatzuchtige, onverslaanbare übermonster uit de film? Als ik die vraag stel, zal het antwoord wel nee zijn, hé?

Nieuws: Het bruine bosbeest

Toen ik klein was, las ik in dinoboeken altijd dat we nooit zouden weten wat voor kleur dino's hadden. Kleur fossiliseert niet. Daarom hebben dino's op elke afbeelding andere kleuren: de artiest is min of meer vrij om ze elke kleur te geven die hij wil. Natuurlijk is de ene keuze logischer dan de andere; een klein dier dat in de bossen leefde had misschien een schutkleur, terwijl een beest met opvallende aandachttrekkers misschien ook opvallend gekleurd was. Een vleeseter wil niet dat zijn prooi hem ziet voor het te laat is, dus die is waarschijnlijk zo gekleurd dat hij één wordt met zijn omgeving, net als een tijger.

Dus niet zo.

Als je ooit wilde weten hoeveel de wetenschap sindsdien is opgeschoten: dit is niet langer het geval. Er is een handvol dino's waarvan we nu daadwerkelijk de kleur hebben kunnen achterhalen! Hoe cool is dat?

The Trix saga: Anne antwoordt!

De saga gaat door!

Sexy rexy!

De vorige keer sprak ik mijn twijfels uit over de manier waarop Naturalis het geslacht van Trix heeft bepaald. (Klik op die link, anders snap je niks van dit verhaal.) Ik heb toen aan Anne Schulp gevraagd uit welke laag van Hell Creek Trix afkomstig is. Ik heb het volgende antwoord gekregen:

Dinoplaatjes! Deel 1

De dinoplaatjes van Appie! Een paar maanden geleden vochten we erom, nu liggen er in heel Nederland tientallen half-ingeplakte boekjes te verstoffen die nooit meer worden aangeraakt... Of is dat cynisch?

Ik zou in ieder geval als kersverse Nederlandstalige dinoblogger geen knip voor de neus waard zijn als ik er geen aandacht aan zou besteden! Dus ik heb op Marktplaats een volledige set op de kop getikt in de hoop dat ik er wat zinnigs over zou kunnen zeggen. Na al die hardcore wetenschap van vorige keer zijn we wel weer toe aan iets luchtigers, toch?

Tenminste 33% van jullie is nu stikjaloers.

Probleempje voor Trix

Daar is ze weer.

Ben je me al zat?

Toen ik het had over Trix' geslacht, noemde ik de belangrijkste manier om het geslacht van een T. rex te bepalen. Volwassen T. rex vind je in twee vormen: de robuuste vorm en de "graciele" (slanke) vorm. Er word vaak aangenomen dat dit een teken is van seksueel dimorfisme: de vrouwtjes zouden robuuster zijn, net als bij roofvogels. Ik noem dit de "Grotere Vrouwtjeshypothese". Dit is hoe Naturalis heeft bepaald dat Trix, een robuuste T. rex, een vrouwtje is.

Ik heb de vorige keer al aangegeven dat ik niet helemaal overtuigd ben van deze hypothese. Vandaag ga ik daar dieper op in.

Meer over mannetjes en vrouwtjes: Ceratiopsiden

Mijn tot nu toe best gelezen bericht (heel bescheiden, Niels) gaat over het bepalen van het geslacht van T. rex. Omdat het niet altijd over T. rex hoeft te gaan wil ik het nu eens hebben over ceratopsiden. Je weet wel: Triceratops en zijn maatjes. Ceratopsiden zijn tussen de 4 en 9 meter lang en zijn te herkennen aan de zeer grote, opvallende schedel. Ze hebben een puntige papegaaiensnavel, een bek vol kiezen en een indrukwekkende kraag aan hun achterhoofd. De meeste soorten hebben één tot drie hoorns op hun gezicht. Op een enkeling na komen ze allemaal uit Noord-Amerika.

Centrosaurus heeft één lange hoorn.

Muggenziften over Trix

Trix is vanaf nu te zien bij Naturalis. En wat is er beter om dit heugelijke feit te vieren dan een ouderwets staaltje oer-Hollandse muggenzifterij?

Als ik erheen ga vertel ik wel hoe ze erbij staat. Voor die tijd wil ik het even hierover hebben:

Bron: Naturalis. Klik om te vergroten.

Dit is de afbeelding van T. rex die Naturalis gebruikt om Trix te reconstrueren. Ze staat prominent op de website, dit plaatje begeleidde de persberichten, dit is hoe Naturalis wil dat we ons Trix voorstellen. Ik weet niet wie dit schilderij gemaakt heeft. Het is duidelijk een technisch begaafd werk, maar er vallen me wel een paar dingen aan op. Tijd om te muggenziften! (Gewoon voor de lol natuurlijk.)

Ode aan de Brontosaurus, deel 2

Brontosaurus strikes back!

We gaan verder met onze ode aan Brontosaurus. Vorige keer hebben we het gehad over de geschiedenis van onze favoriete donderhagedis. Vandaag: vijf coole dingen over zijn tijd, leven en manieren.

Ode aan de Brontosaurus, deel 1

Brontosaurus!

Het dikke lijf, de lange nek, de zweepstaart, de pilaar-achtige poten en de kleine kop. Het is één van de beroemdste dinosauriërs van allemaal. Dé archetypische sauropode (tenzij je van de Jurassic Parkgeneratie bent, dan is het waarschijnlijk Brachiosaurus). De donderhagedis. De comeback kid. Brontosaurus is één van die beesten met een lange, indrukwekkende geschiedenis. Zowel over het beest zelf als over al het gedoe eromheen is een heleboel te vertellen. En, je raadt het al, dat ga ik nu doen.

Dus hier zijn tien coole dingen die je misschien niet wist over Brontosaurus!

Het gras was (niet) groener

Gras.

Yaaaay

Ik weet het. Superboeiend onderwerp.

We moeten het hebben over gras. Of eigenlijk: over niet-gras.

Het lijkt zo vanzelfsprekend. Gras. Het is overal. Ik heb uit onbetrouwbare bron vernomen dat zo'n 20% van het land op aarde begroeid is met gras. Maar wist je dat gras eigenlijk helemaal nog niet zo lang bestaat? Van alle grote plantenfamilies zijn de grassen het laatst verschenen.

Trix en het geslacht van een dinosaurus

Over een paar dagen komt ze: Trix de Trex, één van de grootste en meest complete skeletten van een Tyrannosaurus rex, naar Naturalis in Leiden. Ik ben door de jaren heen een paar keer in Naturalis geweest, en ik ga binnenkort zeker weer. Verwacht te zijner tijd een verslag op deze plaats.

Bron: Naturalis

Eén ding valt me op aan de berichtgeving over Trix: overal wordt gezegd dat het een vrouwtje is, van ongeveer dertig jaar. Dat laatste geloof ik wel, maar hoe bepaal je in vredesnaam het geslacht van zo'n beest als je alleen maar gefossiliseerde botten hebt? Dat kan toch niet makkelijk zijn.

Uitgelicht: De eenhoorn met de eendenbek

Misschien ken je deze jongen wel:

Goeiemiddag, dames.

Dit is Tsintaosaurus. Tsintaosaurus is een Chinese hadrosaurus, oftewel een "eendenbek". Hadrosauriërs hebben vaak kammen op hun kop, om lawaai mee te maken en om lekker mee op te vallen. Zo ook deze Chinees. Je hebt hadrosauriërs met langwerpige kammen, ronde kammen, bijlvormige kammen en hanenkammen. En Tsintaosaurus heeft een kam in de vorm van... eeh...

Nieuws: De kleinste ankylosauriër

Ankylosauriërs. Je kent ze wel. Grote, stoere planteneters met een sterk gepantserde rug. Van kop tot staart bezet met stekels en benige platen. Kleine hoorntjes aan de kop. Soms met een zware, benige knots aan het uiteinde van de staart. Sommige soorten hebben zelfs gepantserde oogleden. Ze zijn onverwoestbaar zolang ze op hun poten blijven staan. Alleen hun buik is kwetsbaar. De tanks van de dinowereld.

Europelta, een typische ankylosauriër.

De meeste ankylosauriërs zijn fors, tussen de vier en zes meter lang, maar we weten al een tijdje dat je ook kleinere modellen kunt vinden. Een heel bijzonder diertje, ontdekt in 2001, is de Chinese ankylosauriër met de onmogelijke naam Liaoningosaurus. Wat is er zo bijzonder aan? Twee dingen:
1. Hij is héél klein. Zo'n 30 centimeter.
2. Hij heeft beenplaten op zijn rug én zijn buik. Andere ankylosauriërs hebben ze alleen op hun rug.

Waar of niet waar: is T. rex een aaseter?

Wijsneuzen mogen graag roepen dat Tyrannosaurus rex helemaal geen gevaarlijke vleeseter is. Het is eigenlijk een aaseter, zo gaat het verhaal. Een pestkop, die te log is om achter levende prooien aan te gaan en alleen vlees eet van dieren die allang dood zijn. Misschien jaagt hij kleinere roofdieren weg van hun zelf eerlijk gevangen prooi en steelt hij het eten voor zichzelf. Boefje.

Dit idee is de wereld in geholpen door de Amerikaanse amateurpalentoloog Jack Horner, die vooral bekend is als wetenschappelijk adviseur voor de Jurassic Park-films. In Jurassic Park 3 (2001) zagen we de aasetende T. rex in "actie": de helden treffen hem aan, gebogen over een groot kadaver. Prompt wordt hij door een grotere en gevaarlijkere Spinosaurus gedood. Wat een loser.

T. rex in Jurassic Park 3. Terzijde: Hij is van een lekker sappig lijk aan het peuzelen, maar zodra hij mensen ziet gaat hij er meteen achteraan. Alsof je geroosterde kalkoen zit te eten en halverwege spruitjes gaat halen.

Mission Statement

Dino's zijn hot. Tussen alle Pokémon, Star Wars en Transformers hebben tegenwoordig ook de dino's in elke speelgoedwinkel hun vaste plekje. Jurassic World was één van de best bezochte films van het afgelopen jaar. Nieuwe landelijke attracties schieten als paddestoelen uit de grond: denk maar aan de nieuwe T. rex van Naturalis en het net geopende Dinoland in Zwolle

Ik ben fan van dino's. Voor mij is de dino-rage een vloek en een zegen: ik vind het leuk dat veel mensen, vooral kinderen, weer aandacht hebben voor deze fascinerende uitgestorven dieren. Ik was een kind in de jaren negentig en ontwikkelde mijn liefde voor dinosaurussen in de slipstream van de eerste Jurassic Park-film. De geschiedenis herhaalt zich nu en dat vind ik leuk om te zien.

Speelgoeddino's. Ze zien er leuk uit, maar ik heb er aardig wat op aan te merken.

Aan de andere kant zie ik met lede ogen aan hoeveel misverstanden er nog zijn over dino's. De afgelopen twintig, dertig jaar - tussen het uitkomen van Jurassic Park en nu - heeft de paleontologie (de wetenschap die dino's en andere fossiele dieren bestudeert) een enorme vlucht gemaakt. We weten veel meer over dinosauriërs dan toen, en ze blijken veel interessanter dan we ooit hadden kunnen denken. Toch zie ik nog steeds vaak modellen, afbeeldingen en boeken van ouderwetse, achterhaalde ideeën over dinosauriërs. Ik wil in dit blog aandacht geven aan nieuwe ontwikkelingen in onze kennis. Ik wil misverstanden doorbreken en laten zien hoe dino's écht waren, in plaats van steeds het gesensationaliseerde beeld van dino's in de media te herhalen. Ik wil wat aandacht geven aan de wetenschappelijke kant van de zaak, zonder te moeilijk of technisch te doen.

In bredere zin wordt dit blog mijn poging tot wetenschapscommunicatie. Er zijn veel blogs (en vlogs) te vinden die doen wat ik doe, vooral in het Engels. Het aanbod in het Nederlands is dan weer heel beperkt. Ik hoop dat met dit blog kennis over dino's voor meer mensen in Nederland en België bereikbaarder kan maken. Ik hoop ook in contact te komen met mensen die meer over dinosauriërs willen weten en vragen te kunnen beantwoorden.

Dus stap in de tijdmachine. De reis gaat beginnen...